Collectief stippen op de horizon zetten

NCR bestaat in 2024 maar liefst 90 jaar. Als bijpassend jaarthema is er gekozen voor ‘de kans van de coöperatie’. We gaan hierover in gesprek met vaandeldrager Rob Donker.

Proficiat Rob, 90 jaar NCR. En nog altijd springlevend.
Ja, geweldig, hè. Alleen, of je mij moet feliciteren, is maar de vraag. Ik was er niet al die 90 jaar bij. Maar ik neem de felicitaties met genoegen in ontvangst namens al mijn voorgangers, collega’s, bestuursleden, leden en iedereen die ooit bij NCR en coöperaties betrokken was.

Zie je parallellen tussen de oprichtingstijd en het heden?
1934, we weten allemaal dat dat de periode van het opkomende nazisme was en wat er daarna gebeurde. Je mag de Tweede Wereldoorlog met recht één van de grootste crises in de geschiedenis van de mensheid noemen. Europese generaals waarschuwen nu weer voor een dreigende oorlog op ons continent. En zelfs als die te somber zijn dan nog is het crisistijd. Denk maar aan het klimaat, de energietransitie, de voedselvoorziening en landbouw, de grondstoffen, digitalisering, arbeidsmarkt en ga zo maar door.

En verschillen?
Oorspronkelijk was NCR er voor land- en tuinbouw. Men kwam in persoon bij elkaar en onder de vlag van NCR ontstonden vereende krachten die als vanzelf de samenhang in sectoren bevorderden. In de tijd van de verzuiling was het aantal leidende spelers nog redelijk beperkt. Nu zijn we fysiek en digitaal een groot platform waarop veel soorten coöperaties elkaar ontmoeten; we zijn een kenniscentrum, we ontwikkelen en delen kennis over het coöperatief organiseren, bijvoorbeeld door onze advies- en opleidingsfunctie; we zijn het netwerk en de belangenbehartiger: kortom NCR is letterlijk en figuurlijk het Huis van de Coöperatie.

Wordt het bij de viering van 90 jaar NCR terugkijken of vooruitkijken?
Natuurlijk kijken we terug. Bijvoorbeeld met de oud-voorzitters. Maar ondernemers kijken graag vooruit. De centrale vraag die wij ons dit jaar stellen is: Wat zijn de kansen van en voor coöperatie? Kunnen coöperaties bijdragen aan oplossingen voor al die crises? Veerkracht is een belangrijk coöperatief kenmerk. Hoe kunnen we dat ten goede laten komen aan ons transitievermogen?

Kan 90 jaar geschiedenis behulpzaam zijn bij het vooruit kijken?
Nou en of. ‘L’histoire se répète’, wordt wel gezegd. In de geschiedenis van NCR zijn meer momenten van transitie aan te wijzen waaruit we lessen kunnen trekken.

Kun je een voorbeeld noemen?
Ik ga ruim 30 jaar terug en pak een rapport van de werkgroep marketing uit 1993. Toen was Gert van Dijk directeur van NCR. Dat rapport begint met de constatering dat ‘de marktsituatie en het politieke klimaat in de afgelopen jaren aanzienlijk zijn veranderd. De verwachting is dat de ontwikkelingen zich de komende jaren versneld zullen voortzetten.’ Hoe actueel wil je het hebben? Men stelt o.a. een ketenaanpak voor vanwege de noodzaak om tot een andere oriëntatie te komen, nieuwe toegevoegde waarde te bieden en daarbij een leidende marktpositie te behouden of verwerven. En, typisch coöperatief, omdat de aard en omvang van de lidbedrijven meestal een te beperkte transitiecapaciteit met zich meebrengt.

Dat klinkt als een relevante historische parallel.
NCR is er altijd geweest om het coöperatief ondernemerschap te versterken. Het was een goed gebruik om commissies te vormen van deskundigen-vertegenwoordigers van leden-coöperaties in samenwerking met externe specialisten. Dit was er ook zo één. Toen om richting te zoeken in de transitie van productiegerichte naar marktgerichte ondernemingen. Daarbij werd groot belang gehecht aan ketensamenwerking. ‘De spreiding van besluitvorming over strategie en uitvoering in verschillende ondernemingen van de keten vereist goede coördinatie,’ stelt die commissie. Ik zie weer een overeenkomst. De huidige transities zijn zo allesomvattend dat samenwerking in en boven ketens noodzakelijk is om tot resultaat te komen.

Hoe kan het coöperatieve veld nu de krachten bundelen?
Het rapport over de transitie in de jaren ’90 beschrijft vijf eisen waaraan moet worden voldaan: ten eerste een grote creativiteit; ten tweede systematische verkenningen; ten derde systematische evaluatie van de resultaten; vier: een goede coördinatie van de transitiedoelen tussen alle onderdelen van het beleid en vijf: het gebruik van beslissingsondersteunende systemen. Wij zouden dat nu ‘data’ noemen. Ik denk dat die vijf voorwaarden niet aan geldigheid hebben ingeboet.

Als dat zo is, wat kan NCR dan voor de coöperaties betekenen?
NCR is inmiddels een vereniging met een heel divers ledenbestand. En ook binnen elke coöperatie vind je veel diversiteit onder de leden. NCR kan die diversiteit dus als geen ander bij elkaar brengen. Zo kan de creativiteit maximaal worden gevoed omdat zo’n beetje alle perspectieven wel aan tafel zitten. We kunnen met zo’n diverse groep systematische verkenningen ondernemen en resultaten evalueren. Dat kan binnen een keten maar omdat sommige vraagstukken ketenoverschrijdend zijn zelfs nog breder. Een alles omvattende aanpak.

Coöperatie 90 jaar jong én ervaren?
Precies. We gaan ten bate van onze lid-coöperaties, ten bate van hun leden en ten bate van de samenleving laten zien dat zo’n geïntegreerde aanpak het transitievermogen ten goede komt. Onze samenleving is op drift. Het lukt zelden om integrale visies te ontwikkelen. Terwijl we allemaal zien dat we niet langer kunnen blijven doen wat we altijd al deden. We moeten veranderen maar wel in samenhang en zorgvuldig. Omslagen in de ene sector hebben altijd gevolgen in andere sectoren. Door als coöperaties zelf het initiatief te nemen, leveren we een actieve bijdrage aan de eisen van deze tijd en blijven we zelf aan het stuur zitten. Coöperaties en hun leden kunnen dan veel meer zelf de aard en het tempo van de transities in de hand houden.

Hoe wil je dit realiseren?
We gaan Nederland trakteren op coöperatie-kracht. Startend in ons jubileumjaar willen we regelmatig een transitiethema beetpakken en dat integraal uitwerken. Vanuit verschillende perspectieven dus. Zo breed als het ledenbestand van NCR is in diverse groepen.

Wat beoogt zo’n transitiegroep?
Zo’n groep gaat zoeken naar verandering in samenhang. Collectief stippen op de horizon zetten. Geen revolutionaire ideeën maar evolutionaire. Haalbare doelen formuleren en vooral ook tijdpaden daar naar toe die haalbaar zijn voor de leden van onze coöperaties. Door dit in eigen boezem te doen, ontwikkelen we marktmacht en zeggenschap over onze eigen toekomst. Een coöperatieve uitweg met name waarin vrijheid en verantwoordelijkheid gelijk op gaan.

Dat klinkt nobel, de maatschappelijke verantwoordelijkheid van coöperaties.
Maar ook welbegrepen eigenbelang. Op deze manier leren coöperaties veel over en voor zichzelf. Zowel inhoudelijk als qua dialoogvormen en coöperatieve processen. We gaan de toekomst mee vorm geven. Niet afwachten op wat er over ons heen komt. We pakken de kansen van de coöperatie.