Veelgestelde vragen
Top 10
De coöperatie is zowel een rechtsvorm als een culturele beweging.
‘Samen sta je sterker’. Dat is de kern van coöperatief ondernemen. In een coöperatie werken leden samen om zo meer te bereiken dan ieder voor zich.
Een coöperatie kan gekenmerkt worden als een vereniging met een bedrijf. Anders dan bij andere ondernemingsvormen gaat het bij een coöperatie nooit om het genereren van zo veel mogelijk winst. Het gaat een coöperatie primair om het voorzien in stoffelijke belangen van de leden. Dát staat voorop. Altijd.
De coöperatie is naast een rechtsvorm ook te kenmerken als een wereldwijde culturele beweging. Deze beweging laat zich onder andere vertegenwoordigen door de ‘International Co-operative Alliance (ICA)‘. De ICA heeft de Rochdale Principles een aantal malen geactualiseerd. De laatste versie dateert uit 1995.
De zeven principes zijn:
- Open en vrijwillig lidmaatschap
- Democratische controle door de leden
- Economische participatie van de leden
- Autonomie en onafhankelijkheid
- Onderwijs, vorming en educatie
- Samenwerking tussen coöperaties
- Zorg voor een duurzame maatschappij
Bekijk voor een nadere toelichting over de totstandkoming van deze principes de informatiepagina ‘Culturele waarden’.
- Door samenwerking van individuen hebben zij meer kracht en/of invloed.
- Schaalvoordelen behalen in het economische verkeer.
- Grote vrijheid en flexibiliteit bij de vormgeving van statuten die gemaakt worden bij de oprichting.
- Vrijheid in de winstbestemming: uitkeren aan de leden, uitgeven van certificaten of aandelen of het toevoegen aan de reserves van de onderneming.
- Eenvoudig toe- en uittreden van leden door het aanvaarden van de ledenvergadering en het opzeggen van het lidmaatschap.
- Eenvoudige mogelijkheid tot het uitsluiten van privéaansprakelijkheid van de leden.
- Het gedeelte van de winst van de coöperatie dat als verlengstukwinst wordt aangemerkt en dat wordt uitgekeerd aan de leden is soms aftrekbaar van de winst van de coöperatie.
- De ‘checks & balances’ binnen de coöperatieve governance zorgen voor een duurzame bedrijfsvoering, omdat de leden tevens eigenaar zijn van de coöperatie en daarmee meer betrokken zijn dan aandeelhouders bij ‘gewone’ bedrijven.
- Het democratisch besturingsproces binnen coöperaties gaat soms over meer schijven waardoor het trager kan verlopen.
- Het individuele belang van een lid kan tegenstrijdig zijn met het collectieve belang van de coöperatie en/of andere leden.
- De opgebouwde winst door de coöperatie in de vorm van eigen vermogen is van alle leden gezamenlijk. Dit ‘vermogen in de dode hand’ is van alle leden gezamenlijk en kan niet door leden individueel onttrokken worden.
- Doordat het vermogen van de coöperatie van alle leden gezamenlijk is, kan het niet altijd optimaal efficiënt beheerd worden.
- Het oprichten van een coöperatie vraagt relatief veel tijd ten opzichte van de oprichting van andere ondernemingsvormen omdat je met veel (toekomstige) omstandigheden rekening moet houden.
- De coöperatie moet, anders dan sommige andere ondernemingsvormen, jaarlijks de jaarstukken opstellen.
Bij een niet-coöperatieve onderneming staat de vraag centraal of er voldoende winst wordt gemaakt. ‘Winst maken’ en/of winstmaximalisatie is het primaire doel van de onderneming. De wijze waarop dat gebeurt, met welke producten en diensten en voor welke klanten, dat is van secundair belang.
Bij een coöperatie zijn de eigenaren (leden) zelf de klanten of leveranciers van de onderneming. Een coöperatie doet het goed zolang zij in de behoeften van de leden voorziet. De onderneming is daarmee minder vrij in de keuze van producten en diensten. De leden zelf zijn in principe ook minder vrij in de keuze met welke onderneming zij zaken doen.
De onderneming die een coöperatie drijft moet winst maken om duurzaam te kunnen voorzien in de behoeften van de leden. Daarmee is ‘winst maken’ voor coöperaties een middel, geen doel. Om die reden wordt bij coöperaties ook niet gesproken over ‘winst’, maar over ‘exploitatiesaldo’ of ‘surplus’.
Omdat de leden zelf ook gebruiker zijn van het coöperatieve bedrijf zijn zij nauwer betrokken bij het wel en wee van het bedrijf dan bij andere ondernemingsvormen. Dat betekent ook dat de zeggenschap van de eigenaren/leden over de coöperatie uitgebreider en democratischer is geregeld dan bij andere ondernemingsvormen. Coöperaties leggen dan ook doorgaans geen verantwoording af aan aandeelhouders, maar juist aan hun leden (stakeholders). De directie van het coöperatieve bedrijf moet altijd kunnen uitleggen hoe het bedrijf voorziet in de belangen van de leden. Het bestuur van de coöperatie organiseert deze interactie namens, voor en met de leden.
De grootste coöperaties in Nederland van dit moment zijn vooral actief in de land- en tuinbouw, de financiële dienstverlening en de verzekeringssector. Tegenwoordig is de coöperatie sterk in opkomst in andere sectoren zoals zorg, onderwijs, energieproductie, en publieke dienstverlening. Ook zelfstandige professionals zoeken steeds vaker samenwerking in coöperatief verband.
Bekijk voor een goede indruk van sectoren waar coöperaties actief zijn de ledenpagina’s van NCR leden. Deze zijn te filteren per marktsector.
De coöperatieve onderneming is vastgelegd in het Burgerlijk Wetboek, boek 2 titel 3. Samengevat komt het hier op neer:
- Een coöperatie is een vereniging
- Die vereniging exploiteert een bedrijf
- Dat bedrijf voorziet in ‘bepaalde stoffelijke behoeften’ van de leden
- En sluit daartoe overeenkomsten af met die leden.
Dat is mogelijk bij NCR, de vereniging van en voor coöperaties. Ons kantoor in Houten is letterlijk het ‘Huis van de coöperatie’. We zijn het centrum van het debat over coöperatief ondernemen in Nederland. De plek waar visievorming en inspiratie plaatsvindt en waar coöperaties elkaar ontmoeten en van elkaar leren. Vanuit deze basis begeleiden en adviseren wij coöperaties in alle stadia van hun bestaan.
Startende coöperaties kunnen wij op verschillende manieren helpen:
- Door het verspreiden van kennis in publicaties en het beantwoorden van vragen via deze website of door rechtstreeks contact met ons (gratis).
- Door het organiseren van inloopmomenten voor groepen die een coöperatievorm overwegen (gratis).
- Door het regelen van een coöperatie adviseur die de initiatiefnemers (tegen betaling) helpt met de oprichting. Neem hiervoor contact met ons op, dan kijken wij welke adviseur het beste bij uw initiatief past.
- Het doel van de gezamenlijke onderneming moet helder en concreet zijn.
- Het realiseren van economische schaalvoordelen voor de leden moet centraal staan en niet het maximaliseren van de winst van de onderneming. De doelen van de coöperatie en die van de onderneming moeten in dit opzicht homogeen zijn.
- Er dient onderling vertrouwen te zijn tussen de leden om gezamenlijk te gaan ondernemen.
- Er moeten heldere afspraken zijn gemaakt over de zeggenschap (leden, eventuele ledenraad, het bestuur, en eventuele toezichthouders, directie van de onderneming en andere gremia), de toe- en uittreding van leden, de inbreng van de leden in de coöperatie en de verdeling van kosten en baten van de onderneming.
- Er moeten afspraken zijn gemaakt over de mate van aansprakelijkheid van de leden voor schulden van de coöperatie bij ontbinding.
In de praktijk worden vier verschillende bestuursmodellen door coöperaties toegepast.
- Basismodel
- RvC+-model
- Zandlopermodel
- Monistisch model
De kenmerken en verschillen van deze modellen hebben we op een rij gezet op onze informatiepagina over bestuursmodellen in een notendop.
Vragen over de coöperatie
De coöperatie is zowel een rechtsvorm als een culturele beweging.
‘Samen sta je sterker’. Dat is de kern van coöperatief ondernemen. In een coöperatie werken leden samen om zo meer te bereiken dan ieder voor zich.
Een coöperatie kan gekenmerkt worden als een vereniging met een bedrijf. Anders dan bij andere ondernemingsvormen gaat het bij een coöperatie nooit om het genereren van zo veel mogelijk winst. Het gaat een coöperatie primair om het voorzien in stoffelijke belangen van de leden. Dát staat voorop. Altijd.
Of de coöperatie een geschikte ondernemingsvorm is hangt af van verschillende variabelen. Doorloop onze gratis Coöperatiecheck om te kijken of de coöperatie geschikt is voor uw onderneming.
In Nederland staan 9.539 coöperaties ingeschreven bij de Kamer van Koophandel (mei 2024). Daarvan zijn er circa 9.059 als ‘hoofdvestiging’ ingeschreven (en zijn er 480 nevenvestigingen). Er is een stijgende lijn zichtbaar in het aantal coöperaties in Nederland:
| 2010 | 5.007 |
| 2013 | 6.668 |
| 2016 | 8.328 |
| 2022 | 8.796 |
| 2024 | 9.539 |
Klik op onderstaande knop voor meer informatie over het coöperatieve landschap van Nederland.
De coöperatie is naast een rechtsvorm ook te kenmerken als een wereldwijde culturele beweging. Deze beweging laat zich onder andere vertegenwoordigen door de ‘International Co-operative Alliance (ICA)‘. De ICA heeft de Rochdale Principles een aantal malen geactualiseerd. De laatste versie dateert uit 1995.
De zeven principes zijn:
- Open en vrijwillig lidmaatschap
- Democratische controle door de leden
- Economische participatie van de leden
- Autonomie en onafhankelijkheid
- Onderwijs, vorming en educatie
- Samenwerking tussen coöperaties
- Zorg voor een duurzame maatschappij
Bekijk voor een nadere toelichting over de totstandkoming van deze principes de informatiepagina ‘Culturele waarden’.
- Door samenwerking van individuen hebben zij meer kracht en/of invloed.
- Schaalvoordelen behalen in het economische verkeer.
- Grote vrijheid en flexibiliteit bij de vormgeving van statuten die gemaakt worden bij de oprichting.
- Vrijheid in de winstbestemming: uitkeren aan de leden, uitgeven van certificaten of aandelen of het toevoegen aan de reserves van de onderneming.
- Eenvoudig toe- en uittreden van leden door het aanvaarden van de ledenvergadering en het opzeggen van het lidmaatschap.
- Eenvoudige mogelijkheid tot het uitsluiten van privéaansprakelijkheid van de leden.
- Het gedeelte van de winst van de coöperatie dat als verlengstukwinst wordt aangemerkt en dat wordt uitgekeerd aan de leden is soms aftrekbaar van de winst van de coöperatie.
- De ‘checks & balances’ binnen de coöperatieve governance zorgen voor een duurzame bedrijfsvoering, omdat de leden tevens eigenaar zijn van de coöperatie en daarmee meer betrokken zijn dan aandeelhouders bij ‘gewone’ bedrijven.
- Het democratisch besturingsproces binnen coöperaties gaat soms over meer schijven waardoor het trager kan verlopen.
- Het individuele belang van een lid kan tegenstrijdig zijn met het collectieve belang van de coöperatie en/of andere leden.
- De opgebouwde winst door de coöperatie in de vorm van eigen vermogen is van alle leden gezamenlijk. Dit ‘vermogen in de dode hand’ is van alle leden gezamenlijk en kan niet door leden individueel onttrokken worden.
- Doordat het vermogen van de coöperatie van alle leden gezamenlijk is, kan het niet altijd optimaal efficiënt beheerd worden.
- Het oprichten van een coöperatie vraagt relatief veel tijd ten opzichte van de oprichting van andere ondernemingsvormen omdat je met veel (toekomstige) omstandigheden rekening moet houden.
- De coöperatie moet, anders dan sommige andere ondernemingsvormen, jaarlijks de jaarstukken opstellen.
De coöperatievorm bestaat als sinds de middeleeuwen, maar nam een grote vlucht vanaf het begin van de negentiende eeuw, met name in Groot-Brittannië en Frankrijk. De industriële revolutie was hiervoor de gangmaker, toen de economische positie van veel arbeiders en toeleveranciers van industriële ondernemingen zienderogen verslechterde. De aanleiding voor het opzetten van een coöperatie was vaak het inzicht om met een gezamenlijk bedrijf sterker te staan en meer te bereiken dan alleen. Klik op onderstaande knop voor meer informatie over de geschiedenis van de coöperatie.
Doorgaans wordt er onderscheid gemaakt tussen vier soorten coöperaties:
- Ondernemerscoöperaties
- Consumentencoöperaties
- Werknemerscoöperaties
- Multistakeholdercoöperaties
Er zijn echter ook varianten mogelijk waarbij organisaties of overheden samenwerken in een coöperatie. Klik op onderstaande knop om hier meer over te lezen.
Bij een niet-coöperatieve onderneming staat de vraag centraal of er voldoende winst wordt gemaakt. ‘Winst maken’ en/of winstmaximalisatie is het primaire doel van de onderneming. De wijze waarop dat gebeurt, met welke producten en diensten en voor welke klanten, dat is van secundair belang.
Bij een coöperatie zijn de eigenaren (leden) zelf de klanten of leveranciers van de onderneming. Een coöperatie doet het goed zolang zij in de behoeften van de leden voorziet. De onderneming is daarmee minder vrij in de keuze van producten en diensten. De leden zelf zijn in principe ook minder vrij in de keuze met welke onderneming zij zaken doen.
De onderneming die een coöperatie drijft moet winst maken om duurzaam te kunnen voorzien in de behoeften van de leden. Daarmee is ‘winst maken’ voor coöperaties een middel, geen doel. Om die reden wordt bij coöperaties ook niet gesproken over ‘winst’, maar over ‘exploitatiesaldo’ of ‘surplus’.
Omdat de leden zelf ook gebruiker zijn van het coöperatieve bedrijf zijn zij nauwer betrokken bij het wel en wee van het bedrijf dan bij andere ondernemingsvormen. Dat betekent ook dat de zeggenschap van de eigenaren/leden over de coöperatie uitgebreider en democratischer is geregeld dan bij andere ondernemingsvormen. Coöperaties leggen dan ook doorgaans geen verantwoording af aan aandeelhouders, maar juist aan hun leden (stakeholders). De directie van het coöperatieve bedrijf moet altijd kunnen uitleggen hoe het bedrijf voorziet in de belangen van de leden. Het bestuur van de coöperatie organiseert deze interactie namens, voor en met de leden.
De grootste coöperaties in Nederland van dit moment zijn vooral actief in de land- en tuinbouw, de financiële dienstverlening en de verzekeringssector. Tegenwoordig is de coöperatie sterk in opkomst in andere sectoren zoals zorg, onderwijs, energieproductie, en publieke dienstverlening. Ook zelfstandige professionals zoeken steeds vaker samenwerking in coöperatief verband.
Bekijk voor een goede indruk van sectoren waar coöperaties actief zijn de ledenpagina’s van NCR leden. Deze zijn te filteren per marktsector.
De coöperatieve onderneming is vastgelegd in het Burgerlijk Wetboek, boek 2 titel 3. Samengevat komt het hier op neer:
- Een coöperatie is een vereniging
- Die vereniging exploiteert een bedrijf
- Dat bedrijf voorziet in ‘bepaalde stoffelijke behoeften’ van de leden
- En sluit daartoe overeenkomsten af met die leden.
Ja. De coöperatie is als rechtspersoon zelf aansprakelijk. Als de coöperatie wordt ontbonden en er zijn schulden, dan zijn alle leden voor een gelijk deel hiervoor aansprakelijk. Deze aansprakelijkheid kan bij de oprichting (of later) worden beperkt of uitgesloten. Er zijn drie vormen mogelijk:
- Wettelijke aansprakelijkheid (WA). Bij schulden van de coöperatie zijn alle leden privé aansprakelijk.
- Beperkte aansprakelijkheid (BA). De aansprakelijkheid van de leden voor schulden van de coöperatie is beperkt tot een bepaald maximum.
- Uitgesloten aansprakelijkheid (UA). Bij schulden van de coöperatie kunnen de leden niet aansprakelijk worden gesteld.
Dat is mogelijk bij NCR, de vereniging van en voor coöperaties. Ons kantoor in Houten is letterlijk het ‘Huis van de coöperatie’. We zijn het centrum van het debat over coöperatief ondernemen in Nederland. De plek waar visievorming en inspiratie plaatsvindt en waar coöperaties elkaar ontmoeten en van elkaar leren. Vanuit deze basis begeleiden en adviseren wij coöperaties in alle stadia van hun bestaan.
Startende coöperaties kunnen wij op verschillende manieren helpen:
- Door het verspreiden van kennis in publicaties en het beantwoorden van vragen via deze website of door rechtstreeks contact met ons (gratis).
- Door het organiseren van inloopmomenten voor groepen die een coöperatievorm overwegen (gratis).
- Door het regelen van een coöperatie adviseur die de initiatiefnemers (tegen betaling) helpt met de oprichting. Neem hiervoor contact met ons op, dan kijken wij welke adviseur het beste bij uw initiatief past.
Elke coöperatie is uniek en het oprichten en inrichten van een coöperatie vraagt om maatwerk. Er zijn dus geen standaard voorbeeldstatuten.
Wij adviseren u graag over het opstellen van statuten of brengen u in contact met een gespecialiseerde coöperatie-adviseur. Neem hiervoor contact met ons op.
- Het doel van de gezamenlijke onderneming moet helder en concreet zijn.
- Het realiseren van economische schaalvoordelen voor de leden moet centraal staan en niet het maximaliseren van de winst van de onderneming. De doelen van de coöperatie en die van de onderneming moeten in dit opzicht homogeen zijn.
- Er dient onderling vertrouwen te zijn tussen de leden om gezamenlijk te gaan ondernemen.
- Er moeten heldere afspraken zijn gemaakt over de zeggenschap (leden, eventuele ledenraad, het bestuur, en eventuele toezichthouders, directie van de onderneming en andere gremia), de toe- en uittreding van leden, de inbreng van de leden in de coöperatie en de verdeling van kosten en baten van de onderneming.
- Er moeten afspraken zijn gemaakt over de mate van aansprakelijkheid van de leden voor schulden van de coöperatie bij ontbinding.
In de praktijk worden vier verschillende bestuursmodellen door coöperaties toegepast.
- Basismodel
- RvC+-model
- Zandlopermodel
- Monistisch model
De kenmerken en verschillen van deze modellen hebben we op een rij gezet op onze informatiepagina over bestuursmodellen in een notendop.
Nee.
Een coöperatie is in fiscaal opzicht een gewone onderneming. Dat betekent dat zij omzetbelasting betaalt over de toegevoegde waarde van de productie, bij werkgeverschap loonheffingen inhoudt en over het exploitatieresultaat vennootschapsbelasting betaalt. Dit laatste voor zover het geen coöperatie van overheden betreft, want daar kan dat anders zijn geregeld.
Het speciale aan een coöperatie is dat zij een gedeelte van het exploitatieresultaat kan uitkeren aan de leden. Daarmee wordt het exploitatieresultaat verlaagd en daarmee ook de basis voor de belastbare winst. Deze uitkering wordt ‘verlengstukwinst’ genoemd.
Leden van de coöperatie betalen niet mee aan de belastingen van de coöperatie. De coöperatie houdt haar eigen financiële en fiscale huishouding gescheiden van die van de leden. Als leden van de coöperatie meedelen in een deel van het exploitatieresultaat van de coöperatie (de zogenaamde ‘verlengstukwinst)’, dan telt die uitkering wél mee in het inkomen van het lid. Die is daarmee bij het lid belastbaar en meestal niet meer bij de coöperatie. In welke vorm dat is (vennootschapsbelasting of inkomstenbelasting), hangt af van de rechtspersoonlijkheid van het lid. De uitkering van de coöperatie is vrijwel nooit belast met dividendbelasting.
Verlengstukwinst is dat deel van het exploitatieresultaat van de coöperatie dat toerekenbaar is aan de prestatie van of door de leden-natuurlijke personen, en dat als zodanig aan de leden wordt uitgekeerd. De uitkering is als het ware een ‘verlengstuk’ van de eigen ondernemingsactiviteiten van het lid.
Vragen over dit platform
- Aan NCR-leden verbonden functionarissen en medewerkers hebben toegang tot alle pagina’s binnen deze site.
- Personen met een abonnement op het magazine Coöperatie hebben toegang tot de Coöperatie-artikelen op dit platform.
- Personen werkzaam in het onderzoek en/of onderwijs kunnen in overleg toegang krijgen tot (delen) van dit platform.
Dit platform kent twee toegangsmogelijkheden:
- Medewerkers en bestuurlijk kader van coöperaties die lid zijn van NCR.
Zij kunnen zonder kosten toegang aanvragen. - Abonnees van het vakblad Coöperatie.
Bij een abonnement krijgt de lezer ook toegang tot het digitale magazine. - Personen die werkzaam zijn in het onderzoek/onderwijs.
In overleg met NCR is het mogelijk toegang tot (delen) van het platform te krijgen.
Klik op de links voor meer informatie over lidmaatschap of abonneren.
U kunt een account aanvragen via onze registratiepagina via onderstaande link. Wij verwerken uw verzoek zo snel mogelijk en u ontvangt een activatielink in uw mailbox. Als uw accountaanvraag is goedgekeurd, heeft u toegang tot alle informatie.
Dat is helaas niet mogelijk. Alleen NCR-leden, abonnees op het vakblad Coöperatie en personen die werkzaam zijn in het onderzoek/onderwijs hebben toegang tot (alle) informatie op ons platform.
Wel kunt u voor inzage in een enkel artikel/publicatie een verzoek indienen door een mail te sturen naar ncr@cooperatie.nl. Vermeld hierbij om welk artikel het gaat, bij voorkeur met een link.
Als u denkt dat u recht heeft op toegang, neemt u dan contact met ons op.
U kunt niet handmatig een artikel op dit platform plaatsen. Wilt u graag een inhoudelijke bijdrage leveren aan dit platform? Neem dan contact met ons op. We gaan graag in gesprek of we elkaar kunnen versterken.